Bractwo Najświętszego Sakramentu
Bractwo Najświętszego Sakramentu było pierwszą konfraternią świeckich, jaka pojawiła się na terenie aglomeracji krakowskiej. Powstało ono niemal równocześnie z parafią. Najstarszym aktem dotyczącym konfraterni jest bulla z 15.IV.1347 roku z odpustami papieskimi dla jej członków duchownych i świeckich. W ciągu XIV i XV stulecia dbano pieczołowicie o to, aby przywilej potwierdzany był przez kolejnych ordynariuszy krakowskich. W ten sposób mamy na dokumencie noty biskupów: Bodzanty, Floriana z Mokrska, Jana Radlicy, Piotra Wysza (31.XII.1399), Wojciecha Jastrzębca (13.I.1423) i Zbigniewa Oleśnickiego (26.XII.1446). Spośród hierarchów nie krakowskich na dokumencie podpisał się, udzielając odpustów, jedynie biskup lubuski Jan.
Na odwrocie oryginału bulli widnieje nota z końca XVI wieku następującej treści: „List, w którym pewni kapłani zgromadzili z jednym kanonikiem krakowskim cechy sukienniczy i rzeźniczy w Confraternię Bożego Ciała, natenczas po znalezieniu Sakramentu, drewnianego Anno Domini 1347, po tym za zmurowaniem kościoła przez bracia i kaplicza Panny Maryi do ni się przenieśli y na nie confusim a kościołem otrzymali i na manus adiutrices odpusty, zowiącz się potem bractwem Panny Maryi Radzieczkiem intitulati”. Treść tego regestru warta jest bliższej uwagi. Wyjaśnia ona bowiem okoliczności powstania bractwa, jak i jego późniejsze dzieje. Bractwo powstało dzięki inicjatywie środowiska katedry wawelskiej, tzn. ks. Jarosława, pierwszego proboszcza parafii Bożego Ciała, oraz ks. Jana Deczkonisa, mistrza dekretów i kanonika krakowskiego. Podobizna Deczkonisa zdobi nawet inicjał dyplomu.
Utworzyły je zaś organizujące się w mieście cechy sukienniczy i rzeźniczy. Jeśli chodzi o dzieje konfraterni, to autor noty (Maniecki?) wyróżnia w nich dwa wyraźne etapy: pierwszy sprzed budowy gotyckiego kościoła, gdy odznaczała się ona wyłącznie eucharystycznym profilem dewocyjnym, i drugi, wiążący się z przeniesieniem jej do konsekrowanej w 1410 roku kaplicy Matki Bożej oraz zmianą z biegiem czasu jej nazwy na bractwo Najświętszej Maryi Panny. W 1470 roku bractwo miało już tytuł maryjny. Maryjna tytulatura bractwa występuje też w zapisach ksiąg miejskich Kazimierza z 1489 oraz 1588 roku.
Pierwotny profil dewocyjny bractwa określa dokument z 1347 roku. Mówi on bowiem o zwyczaju uczestnictwa braci w procesjach eucharystycznych oraz uroczystej asyście kapłanowi udającemu się z wiatykiem do chorych i konających. Był to zatem profil czysto eucharystyczny, łączył się bezpośrednio z tytułem kościoła. Wraz z przejęciem parafii przez kanoników regularnych, mających wpisany dość mocno w program swojej duchowości kult maryjny, także bractwo nabrało charakteru maryjnego, jakkolwiek element chrystologiczno-eucharystyczny nigdy nie został wyeliminowany z jego pobożności. W połowie XV wieku bracia obowiązkowo uczestniczyli w czwartkowej mszy wotywnej de Corporis Christi i następującej po niej procesji, a w soboty we mszy o Matce Bożej.
Bractwo od samego początku powiązane było bardzo mocno z władzami miasta. Najstarszy zachowany spis braci zaczęty w 1551 roku na pierwszym miejscu wymienia jednego po drugim rajców, burmistrza i notariusza miejskiego. Burmistrz i rajcowie znajdowali się także w zarządzie bractwa jeśli nie od początku jego istnienia, to na pewno w XV wieku.